بررسی گسلش فعال و خطر گسترش شهرها در پیرامون گسل‌های زمین لرزه‌ای (مطالعه موردی: حوضه‌های شمال تبریز)

شهر تبریز یکی از چهار شهر بزرگ ایران و بزرگترین پایگاه جمعیتی منطقه شمال غرب کشور می‌باشد. این شهر روی یک گسل فعال تکتونیکی قرار دارد. لرزه‌خیزی این منطقه از همگرایی پوسته‌های قاره‌ای عربستان و اوراسیا ناشی می‌شود. نتیجه این حرکات وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ تا متوسط است. بطوری‌که شهرهای مستقردر این منطقه (مانند شهر تبریز) بارها بوسیله زمین-لرزه‌های قوی ویران شده‌اند. این پژوهش سعی دارد ضمن مرور وضعیت لرزه خیزی و سایزموتکتونیکی منطقه، به ارزیابی تکتونیک فعال با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک در حوضه‌های زهکشی ورکش‌چای، گماناب چای و نهندچای که در شمال شهر تبریز قرار دارند، بپردازد و خطر گسترش شهر را در پیرامون گسل‌های زمین لرزه‌ای (مانند گسل تبریز) یادآوری نماید. برای این منظور از داده‌های زمین‌لرزه‌ای تاریخی و لرزه نگاری دستگاهی شمال‌غرب کشور استفاده شد. برای ارزیابی فعالیت‌های نئوتکتونیکی نیز از 6 شاخص‌های ژئومورفیک شامل نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن(Vf)، نسبت شکل حوضه (Bs)، شاخص شیب طولی رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضه (AF)، عامل تقارن توپوگرافی(T) و شاخص سینوسی رودخانه (S) استفاده شد. ارزیابی نسبی فعالیت‌های تکتونیکی نیز با استفاده از شاخص (Iat) انجام شد. بررسی وضعیت لرزه‌خیزی گسل تبریز نشان می‌دهد که میزان لغزش راستگرد این گسل می‌تواند زمین‌لرزه‌های به بزرگی 3/7 – 7 ریشتر با دوره برگشت 300-250 سال را به همراه داشته باشد. نتیجه تحلیل شاخص‌های ژئومورفیک در حوضه‌های شمال تبریز، فعالیت تکتونیکی زیاد منطقه را نشان می‌دهد. به این ترتیب، شهر تبریز در یک منطقه مخاطره آمیزی از نظر حرکات تکتونیکی واقع شده است. این امر می‌بایست در مباحث برنامه ریزی و توسعه شهری و اجرای برنامه‌های عمرانی مورد توجه مسئولین شهری قرار گیرد.